Medea Norsa giovane

1nonenoneBANDELLI G.Bandelli, Gin

Presenze del potere centrale nelle città della Gallia Cisalpina. I documenti epigrafici

Riassunto: Dopo un’introduzione di carattere generale sull’assetto amministrativo della Gallia Ci­salpina durante il periodo repubblicano, il contributo elenca i magistrati romani docu­mentati epigraficamente in vari centri colo­niari della provincia: Manio Acilio Glabrione, cos. 191, a Luna (due volte); Lucio Mummio, cos. 146, a Parma; Marco Claudio Marcello, cos. II 155, a Luna; Gaio Sempronio Tudita­no, cos. 129, ad Aquileia (due volte); Lu­cio Manlio Acidino, triu(m)vir Aquileiae coloniae deducundae 181, ad Aquileia; Tito Annio (Losco), tri(um)vir 169, ad Aquileia; Gaio Aurelio Cotta, pro cos. 74, ad Aquileia; Gaio Appulleio Tappone, pr. ?, ad Aquileia. La presenza in Ariminum di un’iscrizione celebrativa di Gaio Mario è considerata dubbia. Nessuna attestazione epigrafica di magistrati della Repubblica romana pro­viene da centri indigeni. Parole chiave: Cisalpina repubblicana, Magistrati romani, Prosopografia epigrafica. Abstract: After a short introduction about the adminis­trative organization of Gallia Cisalpina during the Republican period, this paper gives a list of the epigraphically documented Roman magis­trates in various colonial centres of the prov­ince: Manius Acilius Glabrio, cos. 191, in Luna (twice); Lucius Mummius, cos. 146, in Parma; Marcus Claudius Marcellus, cos. II 155, in Luna; Gaius Sempronius Tuditanus, cos. 129, in Aquileia (twice); Lucius Manlius Acidi­nus, triu(m)vir Aquileiae coloniae deducun­dae 181, in Aquileia; Titus Annius (Luscus), tri(um)vir 169, in Aquileia; Gaius Aurelius Cotta, pro cos. 74, in Aquileia; Gaius Appul­leius Tappo, pr. ?, in Aquileia. The existence in Ariminum of an inscription celebrating Gaius Marius is considered doubtful. There is also no epigraphic evidence of magis­trates of the Roman Republic deriving from indigenous centres. Key words: Republican Cisalpina, Roman magistrates, Epigraphic prosopography.   doi: https://doi.org/10.20318/revhisto.2017.357

Le comunità della Transpadana dalla guerra gallica del 225-222 a.C. alla "Lex Pompeia" dell'89 a.C. Dati recenti e problemi aperti su alcuni aspetti di ordine istituzionale

La ricerca prende in esame, anche sulla base di dati archeologici ed epigrafici (in lingua gallica, venetica e latina) di recente acquisto, vari aspetti dell'organizzazione territoriale della Transpadana, delle istituzioni dei suoi centri indigeni e coloniari e dei rapporti bilaterali tra questi e la potenza egemone, sia nella fase anteriore alla riduzione a provincia della Gallia Cisalpina sia in quella posteriore ad essa

LA QUESTIONE DEI CASTELLIERI

l. U proucavanju pitanja gradina uzela se dosada kao polazna tocka relativno nedavno razdoblje, godine koje idu priblizno od 1850, kada je historicar C. von Czoernig st. formulirao hipotezu da su gradine keltskog porijekla, do 1870, kad su, suprotno Kandlerovoj tezi da su rimskog porijekla, A. Covaz i T. Luciani potvrdili njihovu prethisto­ricnost. Dvije su svrhe ovoga rada: rekonstrukcija, mnogo analiticnija od ucinjenoga u proslosti, prvih faza paletnoloskog istrazivanja u Ju­lijskoj Kranjini i u Istri; uokvirenje njegove problematike u siroj perspektivi rodenja i razvoja prethistorij ske znanosti u Evropi i u Italiji. 2. Ispituju se prije svega narodne predaj e o gradinama. U njima je kronoloski i etnicki okvir tih spomenika razlicit, jer se odnosi sad na legendarna vremena i narode, sada na rimsko doba. 3. U ucenoj predaji interes za gradine javlja se relativno kasno. Ipak veé u XVUI st. jedan ucenjak kao G. D. Bertoli iznosi hipotezu da su furlanske gradine rimskog porijekla. 4. Teorije trséanskih i istarskih historicara o etnickoj strukturi njihovih zemalja u predrimsko doba, izvedene iz klasicnih pisaca i iz Biblije, veoma su razlicite. Kandler, koji prerano ulazi u tu debatu, pretpostavlja postojanje dvaju predrimskih etnickih slojeva: prvog keltskog, koji on smatra autoktonim potisnutog, dola­skom drugog naroda, prema unutrasnjosti, tj . <<Traci grecanici» sa uséa Histria (Dunav). Sa << Traci grecanici» trséanski historicar poistoveéuje Histre. On istrazuje prezivljenje keltskog i trackog supstrata u lingvi­stickim elementima kao npr. u toponomastici i u epigrafima rimskog doba; medutim, iskljucuje ostatak arheoloskih tragova. S. Pomoéu brojnih suradnika Kandler istice i sistematski proucava rimske starine Istre. U taj kontekst uklapa se i njegov interes za gradine. Kandlerova teorija da se radi o konstrukcijama rimskog doba, s namjerom da stite cestovni sistem, potjece barem od 1837. god, a razraduje se i cesto predlaze tokom 40-ih godina. 6. Kandlerovu ideju da ne postoje arheo­loski astaci koji se odnose na predrimsko stanovniStvo Istre treba uvrstiti u opéu situaciju paletnoloskog istrazivanja u Evropi, a ono se nalazi jos u pionirskoj fazi. Do odlucne prekretnice na tom polju dolazi polovicom XIX st. sto se tice Julijske Krajine i Istre, od izvjesne je vaznosti nastajanje privatnih zbirki arheoloskih nalaza koji se na daju klasificirati kao rimski, a od tih je najvaznija ona T. Luciani-j a i Scam­picchia u Labinu. Valja pomenuti i aktivnost strastvenih ljubitelja, medu kojima M. Musinu i T. Rutara. 7. Oko 1850. C. von Czoernig iznosi hipotezu da su gradine keltskog porijekla, ali zasada nema pristasa. 8. Uvjerenje da su gradine prethistorijske sazrijeva, medutim, i u jednom od najinteligentnijih Kandlerovih suradnika, u Luciani-ju. Do toga zakljucka on dolazi veé prije 1859, ali u prvo vrijeme o tome ne javlja nista. 9. U okviru obnavljanja u nacionalistickom smislu, izaz­vanog preporodom u trséanskoj i istarskoj historiografiji, takoder prethistorijsko pokrajinsko istrazivanje dobiva nov poticaj. 10. Vazna je okolnost ponovno ozivljavanje debate o polozaju Nezakcija, srediSta otpora Histra protiv Rimljana 177. g. p.n.e. Nakon nekoliko uvidaja, sto su ih obavili na podrucju Valture 1886. i 1887. C. De Franceschi, A. Covaz i T. Luciani, potvrdena je pretpostavka, veé iznesena od Kan­dlera, da Nezakcij valja traziti u blizini Budave. 11. Do cestih slucajnih otkriéa prethistorijskih materijala dolazi na podrucju Soce, na trséan­skom Krasu, u Istri i na Kvarnerskim otocima. Izmedu 1867. i 1869. narocito je intenzivna Luciani-jeva aktivnost na podrucju paletnologije. 12. Unatoc svemu, jos koncem 1868. Kandler ponovno predlaze svoju staru teoriju o rimskom porijeklu gradina. 13. Pocetkom 1870. C. Vogt nizom predavanja paleontoloskog i paletnoloskog sadàaja, odrzanih u Trstu, pobudi medu lokalnim ucenjacima interes i polemiku. 14. U veljaci iste godine A. Covaz i T. Luciani samostalno zauzmu odlucan stav u prilog prethistoricnosti gradina. 15. U otvorenom pismu Covazu, nekoliko mjeseci kasnije, Kandler dopusta da one, djelomicno, mogu potjecati takoder iz prethistorijskog doba. 16. U svojem posljednjem spisu paletnoloskog karaktera, u pismu U. Bottiju, ilustratoru prethi­storijskih otkriéa u peéinama S. Maria di Leuca, Kandler vracajuéi se Luciani-jevoj tezi podvlaci uputnost da se istraze istarske peéine. 17. Sa uspjesima prethistorijskog lokalnog istrazivanja pocinje se upoznavati i sira publika. 1871. dio Luciani-jeve zbirke izlozen je na Medunarodnom kongresu prethistorijske antropologije u Bologni. 1874. R. F. Burton, talijanski konzul u Trstu, izdaje Notes on the Castellieri or Prehistoric Ruins of the I strian Peninsula. U pratnji za vrijeme njegovih istrazi­vanja nalazi se mladi C. Marchesetti

LA QUESTIONE DEI CASTELLIERI

l. U proucavanju pitanja gradina uzela se dosada kao polazna tocka relativno nedavno razdoblje, godine koje idu priblizno od 1850, kada je historicar C. von Czoernig st. formulirao hipotezu da su gradine keltskog porijekla, do 1870, kad su, suprotno Kandlerovoj tezi da su rimskog porijekla, A. Covaz i T. Luciani potvrdili njihovu prethisto­ricnost. Dvije su svrhe ovoga rada: rekonstrukcija, mnogo analiticnija od ucinjenoga u proslosti, prvih faza paletnoloskog istrazivanja u Ju­lijskoj Kranjini i u Istri; uokvirenje njegove problematike u siroj perspektivi rodenja i razvoja prethistorij ske znanosti u Evropi i u Italiji. 2. Ispituju se prije svega narodne predaj e o gradinama. U njima je kronoloski i etnicki okvir tih spomenika razlicit, jer se odnosi sad na legendarna vremena i narode, sada na rimsko doba. 3. U ucenoj predaji interes za gradine javlja se relativno kasno. Ipak veé u XVUI st. jedan ucenjak kao G. D. Bertoli iznosi hipotezu da su furlanske gradine rimskog porijekla. 4. Teorije trséanskih i istarskih historicara o etnickoj strukturi njihovih zemalja u predrimsko doba, izvedene iz klasicnih pisaca i iz Biblije, veoma su razlicite. Kandler, koji prerano ulazi u tu debatu, pretpostavlja postojanje dvaju predrimskih etnickih slojeva: prvog keltskog, koji on smatra autoktonim potisnutog, dola­skom drugog naroda, prema unutrasnjosti, tj . <<Traci grecanici» sa uséa Histria (Dunav). Sa << Traci grecanici» trséanski historicar poistoveéuje Histre. On istrazuje prezivljenje keltskog i trackog supstrata u lingvi­stickim elementima kao npr. u toponomastici i u epigrafima rimskog doba; medutim, iskljucuje ostatak arheoloskih tragova. S. Pomoéu brojnih suradnika Kandler istice i sistematski proucava rimske starine Istre. U taj kontekst uklapa se i njegov interes za gradine. Kandlerova teorija da se radi o konstrukcijama rimskog doba, s namjerom da stite cestovni sistem, potjece barem od 1837. god, a razraduje se i cesto predlaze tokom 40-ih godina. 6. Kandlerovu ideju da ne postoje arheo­loski astaci koji se odnose na predrimsko stanovniStvo Istre treba uvrstiti u opéu situaciju paletnoloskog istrazivanja u Evropi, a ono se nalazi jos u pionirskoj fazi. Do odlucne prekretnice na tom polju dolazi polovicom XIX st. sto se tice Julijske Krajine i Istre, od izvjesne je vaznosti nastajanje privatnih zbirki arheoloskih nalaza koji se na daju klasificirati kao rimski, a od tih je najvaznija ona T. Luciani-j a i Scam­picchia u Labinu. Valja pomenuti i aktivnost strastvenih ljubitelja, medu kojima M. Musinu i T. Rutara. 7. Oko 1850. C. von Czoernig iznosi hipotezu da su gradine keltskog porijekla, ali zasada nema pristasa. 8. Uvjerenje da su gradine prethistorijske sazrijeva, medutim, i u jednom od najinteligentnijih Kandlerovih suradnika, u Luciani-ju. Do toga zakljucka on dolazi veé prije 1859, ali u prvo vrijeme o tome ne javlja nista. 9. U okviru obnavljanja u nacionalistickom smislu, izaz­vanog preporodom u trséanskoj i istarskoj historiografiji, takoder prethistorijsko pokrajinsko istrazivanje dobiva nov poticaj. 10. Vazna je okolnost ponovno ozivljavanje debate o polozaju Nezakcija, srediSta otpora Histra protiv Rimljana 177. g. p.n.e. Nakon nekoliko uvidaja, sto su ih obavili na podrucju Valture 1886. i 1887. C. De Franceschi, A. Covaz i T. Luciani, potvrdena je pretpostavka, veé iznesena od Kan­dlera, da Nezakcij valja traziti u blizini Budave. 11. Do cestih slucajnih otkriéa prethistorijskih materijala dolazi na podrucju Soce, na trséan­skom Krasu, u Istri i na Kvarnerskim otocima. Izmedu 1867. i 1869. narocito je intenzivna Luciani-jeva aktivnost na podrucju paletnologije. 12. Unatoc svemu, jos koncem 1868. Kandler ponovno predlaze svoju staru teoriju o rimskom porijeklu gradina. 13. Pocetkom 1870. C. Vogt nizom predavanja paleontoloskog i paletnoloskog sadàaja, odrzanih u Trstu, pobudi medu lokalnim ucenjacima interes i polemiku. 14. U veljaci iste godine A. Covaz i T. Luciani samostalno zauzmu odlucan stav u prilog prethistoricnosti gradina. 15. U otvorenom pismu Covazu, nekoliko mjeseci kasnije, Kandler dopusta da one, djelomicno, mogu potjecati takoder iz prethistorijskog doba. 16. U svojem posljednjem spisu paletnoloskog karaktera, u pismu U. Bottiju, ilustratoru prethi­storijskih otkriéa u peéinama S. Maria di Leuca, Kandler vracajuéi se Luciani-jevoj tezi podvlaci uputnost da se istraze istarske peéine. 17. Sa uspjesima prethistorijskog lokalnog istrazivanja pocinje se upoznavati i sira publika. 1871. dio Luciani-jeve zbirke izlozen je na Medunarodnom kongresu prethistorijske antropologije u Bologni. 1874. R. F. Burton, talijanski konzul u Trstu, izdaje Notes on the Castellieri or Prehistoric Ruins of the I strian Peninsula. U pratnji za vrijeme njegovih istrazi­vanja nalazi se mladi C. Marchesetti

Roma e l'Adriatico fra III e II secolo a.C.

1nonenoneBANDELLI G.Bandelli, Gin